Światowy Dzień Kosmosu /21 maja

Światowy Dzień Kosmosu został ustanowiony z inicjatywy amerykańskich astronautów oraz firmy Lockheed Martin. Ich celem było upamiętnienie wydarzeń związanych z badaniami przestrzeni kosmicznej i zainspirowanie naukowców do dalszej pracy. Święto ma też zachęcić zwykłych ludzi do zgłębiania tajemnic Wszechświata. 

Kosmos to przestrzeń znajdująca się poza obszarem ciał niebieskich. Za granicę pomiędzy ziemską atmosferą a przestrzenią kosmiczną przyjmuje się umownie wysokość 100 km nad powierzchnią Ziemi, gdzie przebiega umowna linia Kármána. Ściśle wytyczonej granicy między przestrzenią powietrzną a przestrzenią kosmiczną nie ma. Fizycy przyjmują, że wynosi 80–100 km. Charakteryzuje się występowaniem wysokiej próżni, co uniemożliwia rozchodzenie się w niej fal dźwiękowych, a także bardzo utrudnia wymianę cieplną (przekazywanie ciepła może odbywać się jedynie na drodze promieniowania). Przestrzeń kosmiczną przenika ze wszystkich stron promieniowanie kosmiczne, w tym niebezpieczne dla życia promieniowanie jonizujące – fale elektromagnetyczne w zakresie promieniowania rentgenowskiego i promieniowania gamma oraz wysokoenergetyczne naładowane cząstki. W przestrzeni kosmicznej, w okolicach orbity Ziemi, ciała wystawione na bezpośrednie działanie promieni słonecznych rozgrzewają się do temperatury przekraczającej 100 st. C, natomiast pozostające w cieniu oziębiają się nawet poniżej –180 st. C. W naszym najbliższym otoczeniu przestrzeń kosmiczna to heliosfera, wypełniona przez wiatr słoneczny, która na granicy Układu Słonecznego, po przekroczeniu heliopauzy przechodzi w ośrodek międzygwiazdowy, a dalej w ośrodek międzygalaktyczny.

Zdjęcie przedstawia Galaktykę Andromedy, czyli galaktykę spiralną, leżąca około 2,52 miliona lat świetlnych od Ziemi w gwiazdozbiorze Andromedy. Do niedawna sądzono, że Galaktyka Andromedy jest najmasywniejszą galaktyką w Grupie Lokalnej, w skład której wchodzą również Droga Mleczna, Galaktyka Trójkąta oraz około 50 mniejszych galaktyk. Obecnie, na podstawie nowszych danych obserwacyjnych, uważa się, że Droga Mleczna zawiera więcej ciemnej materii i może być najmasywniejszym obiektem w grupie. Galaktyka Andromedy ma jednak znacznie więcej gwiazd. Obserwacje przy pomocy Teleskopu Spitzera pozwalają szacować ich liczbę na około bilion. Dla porównania, liczbę gwiazd w Drodze Mlecznej szacuje się na około 400 miliardów. Galaktyka Andromedy jest największą i najjaśniejszą galaktyką nieba północnego. Widać ją nawet przez małe lornetki. Obserwacje można prowadzić także gołym okiem, niekiedy nawet na przedmieściach większych miast, widoczna jest jako niewielka mgiełka. Nazwa galaktyki pochodzi od mitologicznej etiopskiej królewny Andromedy.

Obecnie znany stan Wszechświata w liczbach (wartości są podane w przybliżeniu):

92 miliardy lat świetlnych – tyle wynosi średnica obserwowanego z naszej perspektywy Wszechświata. Ta wartość prawdopodobnie za miliony lat będzie nieco wyższa, ponieważ określa ją światło, które dotarło do Ziemi z tych niebywale odległych rejonów od czasu Wielkiego Wybuchu – im dalej w przyszłość, tym ów widzialny Wszechświat będzie odkrywał przed nami coraz więcej swoich (na razie ukrytych) skarbów.

300 tryliardów gwiazd – to tylko szacunkowa liczba, jednak jej wartość to wynik matematycznych obliczeń na podstawie wieloletnich obserwacji liczebności gwiazd. Ta wartość reprezentuje bardzo prawdopodobną liczbę gwiazd, które istnieją w każdym najdalszym zakątku Wszechświata. Warto zauważyć, że Kosmos cały czas rodzi ich nowe przedstawicielki. W większej części istnieją one w objęciach galaktyk, jednak zdarza się, że dryfują w międzygalaktycznej przestrzeni. (Dla przypomnienia – tryliard to jedynka oraz 21 towarzyszących jej zer!).

350 miliardów galaktyk – tylko tych, które wyróżniają się swoim ogromnym rozmiarem i masą, jest w objęciach Wszechświata (widzialnego) aż tyle. Mówimy tu o typach spiralnych, soczewkowatych, eliptycznych oraz nieregularnych, czyli tych najpowszechniej znanych.

3,5 biliona galaktyk karłowatych – równie ważny i istotny typ galaktyk we Wszechświecie, są one po prostu mniejszych rozmiarów, lecz ich liczebność bije na głowę większe przedstawicielki.

25 miliardów grup galaktyk – tyle grup tworzą wszystkie opisane galaktyki, często wymieszane. Zazwyczaj kilka dużych typów galaktyk grawitacyjnie góruje nad wieloma tysiącami galaktyk karłowatych, które czasem stają się naturalnymi satelitami większych sąsiadek. Nasza rodzima Droga Mleczna dzięki masie znalazła się na królewskiej pozycji w Grupie Lokalnej wraz z Wielką Mgławicą Andromedy.

10 milionów supergromad galaktyk – z kolei te obiekty zrzeszają nawet do kilku tysięcy grup galaktyk. Są to umowne sfery, których granice rozciągają się na ogromnej przestrzeni milionów lat świetlnych.

21 miliardów km – w takiej odległości na początku 2018 roku znajdowała się sonda Voyager 1. Niemal 141 jednostek astronomicznych, które dzielą sondę od Ziemi, jest rekordem odległości, na jaką oddalił się w przestrzeń kosmiczną nadal działający oraz wytworzony przez człowieka obiekt. Wyliczono, że Voyager 2, znajdujący się aktualnie około 117 j.a. od Słońca, dopiero za 294 tys. lat znajdzie się w pobliżu Syriusza, którego odległość od naszej dziennej gwiazdy wynosi zaledwie (w skali kosmicznej) 8,6 roku świetlnego.

1,2 miliarda km promienia – co w przybliżeniu daje 1700 promieni Słońca, to promień największej obecnie znanej nam gwiazdy, biorąc pod uwagę średnicę. UY Scuti objętością przewyższa Słońce 5 miliardów razy. Gdyby znalazła się na miejscu naszej gwiazdy, najprawdopodobniej pochłonęłaby wszystko na swojej drodze, aż do Saturna – włącznie z nim.

4 miliony lat świetlnych średnicy – posiada rozmiarowo największa galaktyka, jaką dotychczas poznaliśmy – IC 1101. Znajduje się w odległości ponad miliarda lat świetlnych od nas. Gigant powstał najprawdopodobniej ze skumulowania wielu galaktyk o mniejszych rozmiarach.

39 896 km/h – czyli 11,1 km/s, to do tej pory największa prędkość osiągnięta przez ludzi podczas załogowej misji Apollo 10.

803 dni, 9 godzin i 39 minut – aktualnie to najdłuższy czas pobytu człowieka w przestrzeni kosmicznej. Dokonał tego Siergiej Krikalow podczas sześciu lotów kosmicznych ze swoim udziałem w latach 1988–2005.

400 171 km od Ziemi – znajdowała się załoga Apollo 13 podczas lotu nad niedostępną nam stroną Księżyca. Ustanowiono wtedy rekord najodleglejszego od Ziemi lotu załogowego.

300 milionów lat świetlnych pustki – to szerokość tak zwanej pustki w Wolarzu, która jest zagadką dla świata naukowego. To przestrzeń kosmiczna otoczona skupiskami galaktyk, jednak ona sama zawiera zaledwie kilka ich pojedynczych sztuk. Jej centrum jest w odległości 700 milionów lat świetlnych od Ziemi. Jest to fenomen, gdyż w przeciętnym miejscu Kosmosu kryją się tysiące masywnych i jasnych galaktyk takich rozmiarów.

42 981, 48 obrotów na minutę – brzmi niewiarygodnie, jednak to realne zjawisko kilkanaście tysięcy lat świetlnych od Ziemi. Pulsar PSR J1748-2446ad uważa się za najszybszy znany naukowcom. Jeden obrót wykonuje w 1,39595 milisekundy, stąd jego nazwa – pulsar milisekundowy.

66 miliardów mas Słońca - tyle wynosi masa największej znanej nam obecnie czarnej dziury o nazwie TON 618. Jej promień Schwarzschilda wynosi ok. 195 miliardów kilometrów – czyli ok. 1,300 AU. Czarne dziury to jedna z największych zagadek wszechświata. Nadal nie wiemy, co dzieje się z informacjami o cząstkach, które wpadają do ich środka. Przeraża wielkość jak i masa tych obiektów. Jednak nie mamy się czym martwić – odległość kilkunastu miliardów lat świetlnych sprawia, że możemy spać spokojnie.

40 tys. km - tyle szerokości ma tzw. Wielka Czerwona Plama widoczna na Jowiszu. Jest to w rzeczywistości ogromna burza a dokładniej – antycyklon, który trwa nieprzerwanie od co najmniej 355 lat. Dla porównania średnica Ziemi wynosi ok. 12 tys. km.

243 dni - tyle trwa obrót Wenus wokół własnej osi i co ciekawe trwa dłużej niż jej obrót wokół Słońca (225 dni) co oznacza to, że wenusjański dzień jest dłuższy niż wenusjański rok! Wenus nie tylko dlatego jest szczególną planetą w Układzie Słonecznym. Jako jedyna planeta obraca się bowiem w przeciwną stronę, czyli wstecznie do kierunku Słońca.

8 minut - w tyle czasu światło z samej powierzchni Słońca dociera do Ziemi. Natomiast aby fotony dotarły z jądra Słońca na jego powierzchnię i mogły opuścić gwiazdę, musi minąć ok. 100 tysięcy lat.

16 - tyle Astronauci na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej obserwują w ciągu jednej doby wschodów i zachodów Słońca.

500 st. C - taka temperatura panuje przez cały czas na Wenus. Grube chmury zatrzymują ciepło Słońca powodując, że Wenus jest najgorętszą planetą w układzie Słonecznym. Najbliższą planetą Słońca jest Merkury, ale nie jest ona najcieplejsza, ponieważ Merkury nie ma żadnej atmosfery. Oznacza to, że ta planeta jest gorąca w ciągu dnia, kiedy jest bezpośrednio zwrócona w stronę Słońca. Na tym etapie temperatury mogą wzrosnąć do 425st. C, ale w nocy temperatura planety może spaść do poziomu -180st. C.

Miliard bilionów - co najmniej tyle jest gwiazd we wszechświecie. To oznacza, że więcej jest gwiazd niż ziaren piasku na wszystkich plażach na Ziemi.

300 tys. - o tyle razy Słońce jest większe niż ziemia.

2500 km/h - taką zdumiewającą prędkość osiąga wiatr na Neptunie.

800 lat - tyle trwałaby podróż samolotem do Plutonu.

5 cm - o tyle wyższy może być człowiek na Stacji Kosmicznej, ponieważ grawitacja nie popycha w dół.

77 lat świetlnych - z miejsca w kosmosie oddalonego od ziemi o tyle lat świetlnych, można na żywo obejrzeć Powstanie Warszawskie. Kiedy obserwujemy gwiazdy, obraz, który widzimy, tak naprawdę pochodzi sprzed wielu lat - tylu, o ile lat świetlnych oddalona jest od nas dana gwiazda. Jeśli gwiazda oddalona jest od ziemi o 50 lat świetlnych, to oznacza, że światło potrzebuje 50 lat by do nas dotrzeć - czyli, oglądamy jej obraz sprzed 50 lat. W rzeczywistości gwiazda może wyglądać zupełnie inaczej, lub nawet nie istnieć. Działa to oczywiście również w drugą stronę. Czyli z niektórych miejsc w kosmosie widać ziemię sprzed wielu lat.

15 milionów st. Celsjusza - tyle wynosi temperatura jądra Słońca. Średnica jego to 1,39 mln km. Natomiast masa Słońca stanowi 99,8 % całego Układu Słonecznego.

26 000 metrów - taką wysokość ma Góra Olimp, największa góra w Układzie Słonecznym. 3 więcej niż najwyższa góra Ziemi. Jest to wygasły wulkan znajdujący się na Marsie. Olympus Mons jest wygasłym wulkanem tarczowym, co oznacza, że powstał w wyniku powolnego i długotrwałego wycieku lawy, przez co jego zbocze jest nachylone pod małym kątem.