LitERAcka era dostępności [Etymologia słowa "matka"] /artykuł 24.

Według Słownika etymologicznego języka polskiego* Aleksandra Brücknera (1927r.), słowo „matka, zdrobniałe, zastąpiło już od 14. wieku pierwotne mać, skrócone z maci, w dalszych przypadkach macierze, do czego urobiono nowe mianowniki: macierz i maciora: >> wy miłe maciory <<, w pieśni z drugiej połowy 15. w; matka już w  pierwszej wrotce Bogurodzicy, ale jeszcze w psałterzach i bibliji przeważa mać, macierze, nad matką; przymiotnik dzierżawczy nigdy matczyn, wyłącznie macierzyn: >> jedziny syn oćców a macierzyn <<, biblija; macierzyński, macierzyństwo, macierznik, ‘łożysko’, w bibliji, ale macica (w ciele; w rzece; u roślin); matecznik (o ‘legowisku zwierząt w lesie’). Od matki uwłaczano stale czci obcej, w rocie z r. 1392: >> łajał mu ot matki <<; wyraźniej w innych rotach: >> zadawał k….. macierze syny <<, r. 1398, >> (taki i taki) synu << w 17. wieku; sukin syn na Rusi. We wszystkich językach aryjskich: ind. pień mātar-, grec. mētēr, łac. māter, niem. Muter; na Litwie mōte (drugi przypadek mōters) ‘żona’, a mōttina ’matka’. Znaczenia osobliwszego nie ma; jak pater (‘ojciec’), tak i tu do dziecięcego ma, pa (mama, papa), dodano przyrostek –ter, służący nazwom pokrewieństwa (por. łac. frāter ‘brat’, grec. thygatēr, ‘córka’, ejnatēr, ‘jątrewka’); nazwy te wyprzedają powstanie wszelkiego rodzaju gramatycznego. Od ma, zdwojonego, poszła mama, w licznych spieszczeniach matkę zastępując, a dalej i mamka, mamczyć; por. niańka. Od łacińskiej matri- poszły nazwy dla ‘spisów osób połączonych’ (zrzeszeń i t. p.): matrykuła, skrócone w metryka, zam. Niemieckiej i czeskiej matryki (wedle metropolii?), i ‘na świadectwa chrztu itd.’ przeniesione; księża te spisy (chrzczonych itd.) prowadzili. Od mater- poszły dalej nazwy materji, z licznemi urobieniami, co pomijamy (np. materjały); Ruś słowo to, jako kacerskie, niezborne, łacinnikom w 12. wieku wypominała (że ziemię materją nazywają). Ze zdrobnień: matka, mateczka, i i., wyróżnia się wiekiem matuchna (por. rus. matuszka). Mamka już w 16. wieku tylko ‘piastunkę’ oznacza, ale jeszcze w biblii i ‘ciotką’ bywa, por. niem. Muhme (to samo słowo w tem samem znaczeniu) i Mōne (narzeczowe); ind. māma- ‘wuj’. – co do nazw: macierzanka, dawniej tylko macierza duszka, jak i u Czechów (rus. materinka może pożyczka z polskiego), albo macicza duszka, t. j. ziele, którego napar wonny (duch) macicy służy; maciorka (r. 1500) i maciora (w 17. wieku, u Potockiego i i.), to ‘królowa pszczół’. Pierwotne mać ocalało u nas w sprośnych połajankach (psia mać, itd.), wielce znamiennych dla wszystkich Słowian, co na poczciwość rodu największą kładli wagę. Materklasy, ‘rupiecie’ u Knapiusza i i. (dziś w narzeczach, i małoruskich), to chyba zniekształcone materiały”.

 *Jest to pierwszy polski słownik etymologiczny

Według Słownika etymologicznego języka polskiego prof. Wiesława Borysia (Kraków 2005), „matka od XIV w. też pierłowa matka ‘macica perłowa’; zdr. mateczka. Ogsł.: cz. matka, r. mátka ch./s mäjka. Psł. ‘matъka’, zdr. Od psł. *mati (zob. mać) z przyr. *-ъka. – Od tego matczyn; matkować; liczne ekspresywne zdrobnienia, np. matuś, matusia, matuchna, matula.”