Podróże kulturalne [WAWEL] /odcinek 15.

Wawel to w zasadzie wapienne wzgórze o wysokości 228 m położone na lewym brzegu Wisły, w centrum Krakowa. Miejsce wyniesione ponad poziom rzeki, ponad poziom jej rozlewisk i bagien dawało bezpieczne schronienie, a rozciągające się wokół lasy zapewniały bogactwo żywności. Dzięki temu człowiek zasiedlił wzgórze wawelskie już około 100 tysięcy lat przed naszą erą, a dogodne położenie sprawiło, że szybko miejsce to stało się centrum okolicznego osadnictwa.

W IX w. Wawel był ośrodkiem związku plemion wiślańskich. Najstarsze znaleziska, będące artefaktami zaczątków architektury to powstałe w tym okresie umocnienia obronne w postaci drewniano- ziemnego wału zachowane w pobliżu baszty Sandomierskiej i Smoczej Jamy. Pod koniec X wieku gród został zdobty przez Bolesława Chrobrego, a Małopolska przyłączona do państwa Piastów. Za pa­no­wa­nia pierw­szych Pias­tów Wa­wel po­zo­sta­wał na­dal drew­nia­no-ka­mien­no-ziem­nym gro­dem, w któ­rym pierw­szą mu­ro­wa­ną bu­dow­lą by­ła ka­ted­ra pod wez­wa­niem św. Wac­ła­wa, wznie­sio­na o­ko­ło 1020 z ini­cja­ty­wy Bo­le­sła­wa Chrob­re­go lub bis­ku­pa Pop­po­na. W 1 połowie XI w. wzniesiono murowane budowle przedromańskie związane z rezydencją władcy, sakralne i świeckie, np. czteroapsydową rotundę śś. Feliksa i Adaukta, rotundę - baptysterium przy katedrze, "budowlę czworokątną". Po licz­nych wo­jen­nych za­wie­ru­chach w po­ło­wie XI wie­ku Kra­ków a­wan­so­wał do ro­li cen­trum po­li­tycz­ne­go mło­de­go jesz­cze pań­stwa - w 1041 ro­ku Ka­zi­mierz Od­no­wi­ciel prze­niósł tu­taj sto­li­cę z Gniez­na, co spowodowało dynamiczny rozwój wzgórza wawelskiego jako siedziby wpierw książęcej, a później królewskiej.

Pod koniec XII wieku Wawel miał już rozbudowany zespół rezydencjonalny i dziesięć budowli sakralnych. Na przełomie XIII i IV wieku drewniano-ziemne wały zastąpiono murem obronnym. Wykształcił się wówczas wyraźny podział na zamek górny czyli rezydencję królewską i dolny, będący zapleczem usługowym i gospodarczym. Szczytowy okres rozwoju architektury i kultury artystycznej Wawelu przypada na czasy panowania Jagiellonów, zwłaszcza Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta . W latach 1506-1534 przebudowano gotycki pałac na renesansową rezydencję ze wspaniałym dziedzińcem Arkadowym. Przy katedrze powstała królewska kaplica Zygmuntowska - wzorcowe dzieło sztuki renesansowej w Polsce.

W ro­ku 1595 po­żar po­waż­nie usz­ko­dził zam­ko­wą bry­łę i mi­mo, że od­bu­do­wa­no ją w sty­lu ba­ro­ko­wym, tęs­knią­cy za swą ro­dzin­ną Szwe­cją król Zyg­munt III Wa­za w 1619 ro­ku prze­niósł się wraz ze swym dwo­rem bli­żej Bał­ty­ku, do pro­win­cjo­nal­nej War­sza­wy. Od te­go cza­su Wa­wel po­wo­li tra­cił na zna­cze­niu, cho­ciaż na­dal w tam­tej­szej ka­ted­rze od­by­wa­ły się ko­ro­na­cje wład­ców Pol­ski. W latach 1655-1657 pałac zniszczyli Szwedzi kradnąc co się da. Ogień zaprószony przez szwedzkich żolnierzy strawił renesansowy wystrój wnętrz. Zryw koś­ciusz­kow­ski z 1794 przy­niósł mias­tu o­ku­pa­cję prus­ką. W ro­ku 1795 prus­cy żoł­nie­rze wtar­gnę­li do zam­ko­we­go skarb­ca, ra­bu­jąc zło­to i in­syg­nia kró­lew­skie, wśród nich 6 ko­ron, 4 ber­ła, 4 jabł­ka, mie­cze i re­lik­wia­rze, któ­re nas­tęp­nie prze­to­pi­li na mo­ne­ty. To, co u­da­ło się ura­to­wać, tuż po pow­sta­niu lis­to­pa­do­wym u­krad­li Ros­ja­nie. Po rozbiorach Wawel przypadł Austriakom, którzy wyburzyli znaczną część gotyckich budowli, w zamku urządzili lazaret i koszary wojskowe, a dzie­dzi­niec zam­ku dol­ne­go za­mie­ni­li w plac musz­try. W 1905 ce­sarz Fran­ci­szek Jó­zef I od­dał za­by­tek na­ro­do­wi pol­skie­mu. Od ro­ku 1920 do wy­bu­chu II woj­ny świa­to­wej o­biekt sta­no­wił re­pre­zen­ta­cyj­ną sie­dzi­bę pre­zy­den­ta Rze­czy­pos­po­li­tej. Pod­czas o­ku­pa­cji Kra­ków peł­nił ro­lę sto­li­cy Ge­ne­ral­nej Gu­ber­ni, a na Wa­we­lu re­zy­do­wał jej na­zi­sto­wski na­miest­nik Hans Frank. Po woj­nie zam­ko­we bu­dow­le od­res­tau­ro­wa­no i przez­na­czo­no na sie­dzi­bę mu­ze­um.
Zamek imponuje otwartą przestrzenią dziedzińca arkadowego, z którego prowadzą drogi na poszczególne wystawy.

Zwiedzanie wnętrz zamkowych pozwala wyobrazić sobie szczegóły dawnego życia monarchów. Sale na pierwszym piętrze (Prywatne Apartamenty Królewskie) mieszczą ekspozycję nawiązującą do ich dawnego charakteru i wyposażenia. Znajdują się tutaj mieszkania królewskie, komnaty świty dworskiej, pokoje dla gości i pomieszczenia, w których monarchowie oddawali się swoim pasjom. Trzon zbiorów stanowią obiekty mające związek z władcami Polski i ich rodzinami – portrety, dary, trofea wojenne i dzieła sztuki wykonane na zamówienie królewskie. Reprezentatywny zbiór portretów królewskich obejmuje dzieła m.in. Marcina Kobera, Daniela Schulza młodszego, Jana Triciusa i Louisa de Silvestre’a. Najcenniejszą kolekcją są arrasy króla Zygmunta Augusta, wykonane w Brukseli w latach około 1550–1560, stanowiące największy zespół tapiserii, jaki zrealizowano na zlecenie jednego zamawiającego (zachowało się 138 sztuk). W Prywatnych Apartamentach możemy podziwiać przede wszystkim arrasy pejzażowo-zwierzęce, czyli werdiury.

Zwiedzając drugie piętro zamku (Reprezentacyjne Komnaty Królewskie), wkraczamy w przestrzeń oficjalnych wydarzeń rangi państwowej, które rozgrywały się tutaj w czasach Złotego Wieku polskiej kultury. Szczególnie warto zwrócić uwagę na sale posiedzeń dwóch izb parlamentu, czyli Sejmu. Pierwsza z nich obradowała w sali zwanej dziś Senatorską. Ta największa komnata zamkowa gościła też inne ważne uroczystości państwowe i dworskie, bale, widowiska teatralne i występy muzyków, a także królewskie wesela. Na ścianach sali Senatorskiej – pokrytych kurdybanem, czyli barwioną i bogato zdobioną skórą – można podziwiać kolejne majestatyczne arrasy z kolekcji Zygmunta II Augusta, tym razem o tematyce biblijnej. Niższa izba Sejmu obradowała w sali Poselskiej zwanej także Pod Głowami od jej najbardziej charakterystycznego elementu, czyli rzeźbionych renesansowych głów umieszczonych w kasetonowym stropie. Wykonane zostały w warsztacie Sebastiana Tauerbacha i zachowały się z oryginalnego renesansowego wyposażenia.

Chlubą zbioru militariów jest wspaniały miecz koronacyjny zwany Szczerbcem, jedyne zachowane insygnium z zespołów regaliów przechowywanych do 1795 roku w skarbcu koronnym.
Podczas wirtualnej podróży możemy podziwiać pomieszczenia zamku na Wawelu i dokładnie przyjrzeć się ich wyposażeniu. Wirtualne zwiedzanie pozwala nam również bliżej zapoznać się z Kolekcją Lanckorońskich czyli 87 obrazami z okresu od XIII do XVII wieku. Są to zdygitalizowane prace mistrzów włoskich ( m.in. Simone Martini, Dosso Dossi czy Palma Młodszy), a także cztery prace malarzy hiszpańskich.

http://3d.wawel.krakow.pl/

Dodatkowo pracownicy Zamku Królewskiego na Wawelu przygotowali dla nas cykl opowieści muzealnych online pod zbiorczym tytułem "przez dziurkę od klucza", dzięki któremu możemy się dowiedzieć bardziej szczegółowych historii konkretnych miejsc i zabytków na Wawelu.

https://wawel.krakow.pl/przezdziurkeodklucza