Święto Konstytucji 3 maja

Ponadto 3 maja wypada także święto kościelne, a dokładniej Święto Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, które obchodzone jest od 1920 roku. Ma ono upamiętniać złożone przez Jana Kazimierza śluby lwowskie, podczas których powierzył Polskę pod opiekę Maryi. W tym roku, w związku z tym, że wypada w niedzielę, zostało przeniesione na 2 maja.

Obchody Święta Konstytucji 3 maja

W czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja 1792 roku wokół Warszawy skoncentrowano wiele jednostek wojskowych, których zabrakło w krytycznym momencie rosyjskiego ataku w 1792 roku. W okresie zaborów Polski celebrowanie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto byli surowo karani przez policję. W 1892 roku za złożenie bukietu fiołków w rocznicę Konstytucji 3 maja aresztowany przez tajną policję rosyjską został w Warszawie nauczyciel Stanisław Mieczyński po czym wysłano go za ten czyn na trzyletnią zsyłkę do Odessy. Uroczyste obchody rocznicy Konstytucji 3 maja organizowano w latach 1916-1918 roku w wielu miastach (najliczniejsze w Warszawie w 1916 roku) po wycofaniu się wojsk i władz rosyjskich z obszaru tzw. kongresowego Królestwa Polskiego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 roku. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946 roku, kiedy w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy. Dopiero w roku 1981 ponownie władze świętowały to historyczne wydarzenie – świadczą o tym gazety codzienne z tego czasu m.in. Trybuna Ludu, Głos Robotniczy, Życie Warszawy. Tym samym w roku 1981 pierwszy raz po wojnie – i zaznacza to „Głos Robotniczy” z wydania 1-3.05.1981 – świętowano rocznicę Uchwały Majowej. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 (weszła w życie 28 kwietnia). Pierwsze uroczyste obchody święta 3 maja w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 roku.

Rys historyczny Konstytucji 3 maja

Konstytucja 3 maja została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła częściowe zrównanie praw osobistych mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc nadużycia pańszczyzny. Konstytucja formalnie zniosła liberum veto. Ustawa zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, doprowadziła do politycznego zrównania mieszczan i szlachty oraz wprowadziła ochronę państwa nad chłopami, dzięki czemu miały zostać złagodzone nadużycia w pobieraniu pańszczyzny. Konstytucja wprowadziła także podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Z uchwaleniem Konstytucji 3 maja wiązały się nadzieje na umocnienie Polski na arenie międzynarodowej, ustawa dawała też szansę na przeprowadzenie koniecznych reform ustrojowych. Konstytucja miała także gwarantować niezależność polityczną od zagrażających Polsce sąsiadów: Rosji, Prus i Austrii.

Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją. Wyprzedziła m.in. konstytucję francuską. Konstytucja ta została uchwalona przez Sejm Czteroletni, który został zwołany w październiku 1788. Konstytucja 3 maja została uchwalona w 1791 roku w celu uregulowania ustroju prawnego Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przywódcy stronnictwa patriotycznego z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim wykorzystali zbliżające się święta wielkanocne do zwołania Sejmu, który przegłosował ustawę przy obecności zaledwie 1/3 posłów. Wprowadzenie konstytucji wywołało zdecydowaną reakcję carycy Katarzyny II, która z częścią magnaterii zawiązała w Targowicy konfederację, na której uznano Konstytucję 3 maja za symbol zdrady narodowej. Doprowadziło to do wybuchu wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku. Przyjęcie monarchicznej Konstytucji 3 maja spowodowało więc opozycję republikanów oraz sprowokowało wrogość Imperium Rosyjskiego, które od 1768 roku było protektorem Rzeczypospolitej i gwarantem nienaruszalności jej ustroju. W wojnie w obronie konstytucji Polska, zdradzona przez swojego pruskiego sprzymierzeńca Fryderyka Wilhelma II, została pokonana przez wojska rosyjskie Katarzyny Wielkiej, wspierające konfederację targowicką – spisek części polskich magnatów przeciwnych zmianie ustroju Rzeczypospolitej. Grupa polskich magnatów, która od początku była przeciwna Konstytucji, do której należeli Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski poprosili cesarzową Katarzynę II o interwencję i przywrócenie im przywilejów, które zostały zniesione na mocy Konstytucji. 18 maja 1792 roku ponad 20 tysięcy konfederatów wkroczyło do Polski wraz z zaprawioną w bojach rosyjską piechotą w sile 97 tysięcy. Król Polski Stanisław August Poniatowski i reformatorzy mogli wystawić tylko 37-tysięczną armię, którą w dużej mierze stanowili niedoświadczeni rekruci. Polska armia pod rozkazami bratanka króla Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki pokonała Rosjan w kilku bitwach. Śmiertelny cios sprawie polskiej zadał jednak sam król: kiedy w lipcu 1792 Warszawa była zagrożona oblężeniem Rosjan, król przestał wierzyć, że zwycięstwo nad Rosjanami mimo ich przewagi liczebnej jest możliwe. Uznał, że poddanie się jest jedyną alternatywą do totalnej klęski i masakry rewolucjonistów. 24 lipca 1792 król Stanisław August Poniatowski odstąpił od reformatorów i przyłączył się do konfederacji targowickiej. Polska armia uległa rozbiciu, a wielu reformatorów, uważając ich sprawę za przegraną, opuściło kraj, udając się na emigrację. Jednak król nie uratował Rzeczypospolitej. Ku zaskoczeniu targowiczan nastąpił w 1793 roku II rozbiór Polski. Rosja zagarnęła ok. 250 tys. km² a Prusy ok. 58 tys km². Rzeczpospolita liczyła tylko ok. 212 tys. km² i stała się małym państewkiem buforowym z marionetkowym królem i rosyjską armią.

Po utracie niepodległości w 1795 roku przez 123 lata rozbiorów Konstytucja 3 maja przypominała o walce o niepodległość. Zdaniem dwóch współautorów Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja była „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”. Konstytucja przestała w praktyce obowiązywać (straciła znaczenie) już 24 lipca 1792 roku (w momencie przystąpienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej) – czyli po nieco ponad 14 miesiącach, w ciągu których Sejm Czteroletni uchwalił szereg ustaw szczegółowych, będących rozwinięciem jej postanowień. Przestała natomiast być obowiązującym aktem prawnym 23 listopada 1793 roku. Sejm grodzieński uznał wtedy Sejm Czteroletni za niebyły i uchylił wszystkie ustanowione na nim akty prawne.

Odezwa Komitetu Honorowego Obchodów Święta Narodowego Trzeciego Maja w Województwie Lubelskim 2020

Mieszkańcy Lublina i Województwa Lubelskiego! Rodacy!

W tym roku obchodzimy 229. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Dokument uchwalony 3 maja 1791 roku określał fundamentalne zasady ustrojowe państwa i miał
za zadanie przyczynić się do naprawy Rzeczpospolitej Obojga Narodów, osłabionej wewnętrznymi sporami oraz agresywną polityką mocarstw ościennych.

Konstytucja 3 Maja zniosła liberum veto i wolną elekcję, zmniejszała bariery stanowe dla mieszczan, brała chłopów pod ochronę państwa, a także zakładała zwiększenie
liczebności polskiej armii. Państwo miało stać się sprawnym organizmem służącym narodowi.

Nowa Konstytucja uchwalona przez skonfederowane stany stała się w warunkach poważnego zagrożenia źródłem nadziei, prawdziwie majową jutrzenką na ciemnym firmamencie nieba nad Rzeczpospolitą. Polityka obrony suwerenności Rzeczypospolitej oraz naprawy ustroju państwa, a w końcu bohaterska obrona dzieła Sejmu Czteroletniego w czasie wojny z Rosją w 1791 r., stanowiły połączenie nowoczesnych aspiracji narodu z jego wielowiekową tradycją europejskiego mocarstwa.

O klimacie tamtych dni świadczy, iż dwa dni po ogłoszeniu Konstytucji Sejm podjął uchwałę, „aby na tę pamiątkę kościół ex voto wszystkich stanów był wystawiony
i Wyższej Opatrzności poświęcony”. Punktem kulminacyjnym obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji było położenie kamienia węgielnego pod świątynię w 1792 roku. Po wielu latach, po obaleniu komunizmu i odzyskaniu niepodległości w 1989 roku, ostatecznie udało się ją zbudować.

O znaczeniu historycznym Konstytucji 3 Maja stanowi nie tylko sama treść Konstytucji i wielkość wprowadzonych przez nią zmian, ale jej sens moralny i polityczny.
Uchwalenie Konstytucji świadczyło o tym, że Polaków jako naród stać na otrząśnięcie się z marazmu, na wypracowanie zmian koniecznych dla ratowania państwa, na przezwyciężenie bezwładu i słabości, anarchii i prywaty, na przedłożenie interesu państwa nad interes prywatny, na ograniczenie egoizmu i wybujałych ambicji zwaśnionych rodów i koterii, które posunęły się aż do zdrady targowickiej. Konstytucja pokazała, że pokolenie Sejmu Czteroletniego potrafiło realizować działania budzące podziw w całej Europie. Tak jak nasi przodkowie, winniśmy kierować się tą samą troską, odpowiedzialnością i miłością do Polski, o której mówił kard. Stefan Wyszyński: „Każda miłość musi być próbowana i doświadczana. Ale gdy wytrwa, doczeka się nagrody – zwycięskiej radości”. Pamiętajmy o tym przesłaniu Kardynała Tysiąclecia, którego beatyfikację będziemy przeżywać.

Obecnie, w tym trudnym dla całego świata czasie pandemii, słowa te nabrały szczególnego znaczenia. Znaleźliśmy się bowiem w sytuacji wielkich wyzwań i poświęceń, których oczekuje od nas ojczyzna. Polacy jako społeczeństwo wielokrotnie zdawali egzamin z odpowiedzialności i solidarności, stanowiąc niejednokrotnie wzór i przykład dla innych narodów. Poświęcenie dla dobra wspólnego, dla ratowania zdrowia i życia ludzkiego ofiarowują nam codziennie pracownicy służby zdrowia, służb sanitarnych i mundurowych, wojsk zawodowych i obrony terytorialnej oraz wolontariusze, wszyscy Ci nasi rodacy, którzy uczestniczyli i w dalszym ciągu biorą udział w przeciwdziałaniu, zwalczaniu i usuwaniu skutków pandemii, która dotknęła nas wszystkich. Winniśmy złożyć im podziękowanie oraz okazywać najwyższy szacunek dla ich ciężkiej pracy i służby. Pamiętając o wysiłkach wielu Polaków, którzy dzisiaj niosą szczególny ciężar walki z obecną pandemią, dajmy świadectwo odpowiedzialności, stosując solidarnie wszystkie ustanowione środki, które służą wspólnemu dobru i zwalczeniu niebezpieczeństwa.

Pomimo różnych przeciwności, trudności i niedogodności pamiętajmy, że jesteśmy u siebie, w wolnej i demokratycznej Ojczyźnie, która była marzeniem wielu
pokoleń Polaków, walczących o jej odrodzenie. O naszej teraźniejszości i przyszłości możemy decydować sami czerpiąc z przesłania, jakie ciągle ma dla nas pokolenie
twórców i obrońców Konstytucji 3 Maja, a także przywołując wszystkie nauki, które wynikają z tamtych czasów dla naszej współczesności.

Pragnę zaapelować do mieszkańców województwa lubelskiego, wszystkich grup społecznych, zawodowych i politycznych o duchowy udział w uroczystościach Święta 3 Maja oraz poprzedzającym je Dniu Flagi. Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej obchodzony jako święto państwowe 2 maja to dzień pamięci i szacunku wobec naszych barw narodowych, ale także – a może przede wszystkim – wobec Polski. Flaga biało-czerwona jest świadkiem ciągłości polskiej historii. Określa naszą tożsamość i przynależność, a także jest znakiem jedności naszego narodu. W jej barwach wyraża się prawość, poczucie godności i honoru, a także poświęcenie i gotowość służenia Polsce. Niech zatem Święto Flagi oraz Święto Konstytucji 3 Maja upływają pod znakiem nadziei, a dziedzictwo majowej jutrzenki, które uczcimy w naszych domach, przyniesie siłę i wiarę w przyszłość, którą wspólnie możemy kształtować.

Zatroszczmy się o odświętny wygląd naszych miast, miasteczek i wsi. Niech w Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Święta 3 Maja każdy dom, każda instytucja
państwowa i samorządowa, ozdobione będą biało-czerwoną flagą. Niech przystrojone narodowymi barwami domy i ulice przyniosą nam świąteczne, podniosłe poczucie wspólnoty, która jest oparciem i naszą wielką siłą. Niech świadczą o naszym duchu obywatelskim, wzajemnym szacunku i narodowej jedności w obliczu tegorocznych wyzwań. Pamiętajmy zatem maksymę ks. Piotra Skargi: "Kto Ojczyźnie służy, sam sobie służy, bo w Niej wszystko jego dobro się zamyka".

W imieniu Komitetu Honorowego
Lech Sprawka
Wojewoda Lubelski

Lublin, maj 2020 roku

Ciekawe filmy dotyczące Konstytucji 3 maja:

Dr hab. Urszula Kosińska z Instytutu Historycznego UW opowiada o tym, jak doszło do uchwalenia Konstytucji 3 maja z 1791 roku:

Konstytucja 3 Maja w pigułce podana dla dzieci:

film edukacyjny:

Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja - Lekcje historii pod ostrym kątem:

Jan Matejko „Konstytucja 3 maja 1791 roku" - animacja przygotowana na wystawę „Duma Rzeczypospolitej":

„Konstytucja 3 maja w literaturze i obrazach":

i na koniec humorystycznie o upadku I Rzeczpospolitej - Konstytucji Trzeciego Maja i rozbiorach:

Zdjęcia: obraz Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791 roku", udział ŁOK w Łukowskich Obchodów Święta Konstytucji 3 maja w 2015, 2017, 2018 i 2019 roku oraz Odezwa Komitetu Honorowego Obchodów Święta Narodowego Trzeciego Maja w Województwie Lubelskim 2020.